عامل اصلی فتنه ها چیست؟

فتنه درجایی نیست که کسی آگاهانه پرچم مخالفت با خدا را بلند کند و بگوید به رغم این‌که تو دستور می‌دهی، من چنین کاری نمی‌کنم! تعبیری که در فارسی‌ به این معنا نزدیک‌تر است، گرفتار شدن است. این گرفتاری با ابهام‌هایی همراه است.

در تاریخ نمونه‌های روشنی وجود دارد که کسانی سالیان درازی راه صحیح را رفته‌اند، مردم به آن‌ها اعتماد داشته، پشت سرشان نماز می‌خوانده‌ و برایشان شعار می‌داده‌اند، یک مرتبه تغییر کرده‌اند! علت چیست؟ این تغییر چگونه واقع می‌شود؟

حضرت علی علیه السلام می‌فرمایند: إِنَّمَا بَدْءُ وُقُوعِ‏ الْفِتَنِ‏ أَهْوَاءٌ تُتَّبَعُ، وَأَحْکَامٌ تُبْتَدَعُ؛ فتنه‌ها از هوای نفس آغاز می‌شود. کسانی دلخواه‌هایی دارند؛ این دلخواه‌ها غلیان و هیجان پیدا می‌کند و عواملی آن‌ها را تقویت می‌کند و به جایی می‌رسد که فرد در مقابل آن‌ها کوتاه می‌آید و تسلیم می‌شود. این‌گونه نیست ‌که ندانند این کار غلط است و عواقب بدی دارد، اما خودشان را ابتدا به تغافل می‌زنند و مسامحه می‌کنند. گاهی خیال می‌کنند که کار خوبی هم می‌کنند.

نفس آدمیزاد موجود بسیار عجیبی است. لایه‌هایی دارد که گاهی خود انسان خبر ندارد. گاهی خیال می‌کند دارد به اسلام خدمت می‌کند، اما در واقع به دنبال خدمت به خودش است؛ دنبال شهرت، پول و مقام خودش است. می‌گوید اگر به من جسارت کنند به اسلام توهین شده است، و من برای حفظ اسلام با او مخالفت و مبارزه می‌کنم! اما اگر در لایه‌ای از نفس خودش دقت کند، رفع اشتباه می‌شود؛ بل الانسان علی نفسه بصیرة؛

اگر در ادامه شرایطی پیش آمد که متوجه اشتباه‌شان شدند و از رفتارشان پشیمان شدند، امید این هست که اصلاح بشوند،؛اما اگر همین طور ادامه دادند، رها می‌شوند. دیگر هیچ قید و بندی برای خودشان نمی‌بینند.

ابتدا به او گفتند اگر در گناه لجبازی کنی، کارت به این‌جا منتهی می‌شود و منکر همه چیز می‌شوی؛ ثُمَّ کَانَ عَاقِبَةَ الَّذِینَ أَسَاؤُوا السُّوأَى أَن کَذَّبُوا بِآیاتِ اللَّهِ؛ کم‌کم ایمان و اعتقاد‌شان را هم از دست می‌دهند، و می‌گویند: چه کسی گفته؟! از کجا که قرآن، کتاب و کلام خدا باشد؟ کلام پیغمبر است. حالا گیرم که کلام خدا باشد، از کجا که خدا راست می‌گوید؟! شاید دروغ می‌گوید، دروغ مصلحت‌آمیز! این سخنان را بعید ندانید، این‌ها را گفته‌اند. این سخنان را سر کلاس‌های دانشگاه‌ها گفته‌اند! برای چنین کسی دیگر چه می‌ماند؟ ابتدا از تمایل به گناه و دنبال آن رفتن شروع می‌شود؛ یک نگاه، یک شوخی، مسخره کردن یک مؤمن، رسیدن به پست و مقام، از همین‌ها شروع می‌شود. اگر بررسی نکند و خودش را اصلاح نکند، کم‌کم ادامه پیدا می‌کند و دیگر نمی‌تواند جلوی خودش را بگیرد.