غرب زدگی و غرب زده از زبان جلال آل احمد
غرب زدگی دو سر دارد:
یکی غرب و دیگری ما که غرب زده ایم. ما یعنی گوشه ای از شرق. به جای غرب بگذاریم در حدودی تمام اروپا و روسیه شوروی و تمام آمریکای شمالی، یا بگذاریم همه ممالکی که قادرند به کمک ماشین، مواد خام را به صورت پیچیده تری در آورند و این مواد خام فقط سنگ آهن نیست، اساطیر هم هست، اصول عقاید، موسیقی و عوالم علوی هم هست؛ و به جای ما بگذاریم مجموعه ممالکی که مصرف کننده مصنوعات غرب ساخته اند؛ مصنوعاتی که مواد خام شان از همین سوی عالم رفته.
برای من، غرب و شرق نه معنای سیاسی دارد و نه معنای جغرافیایی، بلکه دو مفهوم اقتصادی است؛ غرب یعنی ممالک سیر و شرق یعنی ممالک گرسنه.
روزگار ما روزگار دو دنیاست: یکی جهت ساخت و صادر کردن ماشین و دیگری در جهت مصرف کردن. صحنه این جدال، بازار سراسر دنیا و سلاح هایش علاوه بر تانک و توپ و بمب افکن که ساخته غرب است، یونسکوو سازمان ملل و دیگر موسسات مثلا بین المللی است که ظاهرا همگانیست، اما در واقع گول زنک های غربی است که در لباس تازه به استعمار دنیای دوم بروند.
اساس غرب زدگی همه ملل غیر غربی این جاست.
حرف اصلی این است که ما نتوانسته ایم شخصیت فرهنگی و تاریخی خودمان را در قبال ماشین و هجوم جبری اش حفظ کنیم بلکه مضمحل شده ایم. حرف در این است که ما تا وقتی ماهیت و اساس و فلسفه تمدن غرب را در نیافته ایم و تنها به صورت و به ظاهر، ادای غرب را درمی آوریم، درست هم چون آن خریم که در پوست شیر رفت.
این که پیشوای روحانی طرفدار مشروعه، در نهضت مشروطیت بالای دار رفت، نه به عنوان مشروطه که خود اوایل مدافعش بود، بلکه به عنوان مشروعه باید بالای دار برود، به عنوان مدافع کلیت تشیع اسلامی، آن هم در زمانی که پیشوای روشنفکران غرب زده ما ملکم خان مسیحی بوده! به هر صورت از آن روز بود که نقش غرب زدگی را هم چون داغی بر پیشانی ما زدند و من نعش آن بزرگوار را بر سر دار هم چون پرچمی می دانم که به علامت استیلای غرب زدگی پس از دویست سال کشمکش بر بام سرای این مملکت افراشته شد و اکنون در لوای این پرچم، ما شبیه به قومی از خود بیگانه ایم، در لباس خانه و خوراک و ادب و مطبوعات مان. فرنگی مآب می پروریم و فرنگی مآب راه حل هر مشکل را می جوییم. این چنین بود که مشروطه به عنوان پیش قراول ماشین، روحانیت را کوبید.
اکنون ماییم و تشبه به قومی بیگانه و به سنتی ناشناس و به فرهنگی که نه در آب و هوای زمین ما ریشه دارد و نه به طریق اولی شاخ و برگی می کند در زندگی روزانه و در سیاست و در فرهنگ، و به این علت همه چیزمان ابتر.
آدم غرب زده هرهری مذهب است. به هیچ چیز اعتقاد ندارد، اما به هیچ چیز هم بی اعتقاد نیست. یک آدم التقاطی است، نان به نرخ روز خور است. همه چیز برایش علی السویه است. خودش باشد و خرش از پل بگذرد، دیگر بود و نبود پل برایش هیچ است. گاهی به مسجد هم می رود، همان طور که به کلوچ می رود یا به سینما اما همه جا فقط تماشاچی است.
آدم غرب زده راحت طلب است. دم را غنیمت میداند. دردسر برای خودش نمی تراشد. کاری به کار دیگران ندارد، چه رسد که در غمشان باشد.
آدم غرب زده شخصیت ندارد. چیزی است بی اصالت. خودش، خانه اش و حرف هایش بوی هیچ چیز نمی دهد.بیشتر نماینده همه چیز و همه کس است. در عین حال که خوش تعارف و خوش برخورد است، به مخاطب خود اطمینان ندارد.
آدم غرب زده قرتی است. زن صفت است. به سر و پزش خیلی ور می رود. حتی گاهی زیر ابرو برمی دارد.
آدم غرب زده چشم به دست و دهان غرب است. کاری ندارد که در دنیای کوچک خودمانی، در این گوشه از شرق چه می گذرد. اسم و رسم مفسر « تایم نیوز » را از اسم و رسم پسر عمه دور افتاده خراسانی اش بهتر یم داند و از بشیر نذیر راستگوترشان می پندارد.
یک غرب زده به جای این که فقط در جست و جوی اصول غربی به اسناد و مراجع غرب رجوع کند، فقط در جست و جوی آنه غیر غربی است چنین می کند.
در این دوران تحول، ما محتاج به آدم هایی هستیم که با شخصیت و متخصص و تندرو و اصولی. نه به آدم هایی غرب زده؛ نه به آدم هایی که انبان معلومات بشری اند یا همه کاره اند و هیچ کاره؛ یا تنها مرد نیک اند و آدم خوب یا سربه زیر و پا به راه، یا آدم های سازش کار و آرام یا جنت مکان و حرف شنو!
این آدم ها بوده اند که تاریخ ما را تاکنون چنین نگاشته اند.
دیگر بسمان است.[1]
